چگونگي شكل گيري شبكه هاي بهداشت و درمان كشور
با پيروزي انقلاب اسلامي ضرورت تجديد نظر در ساختار كلي كشور به گونه اي كه زمينه ايجاد تحول اساسي در حوزه هاي مختلف اقتصادي, اجتماعي, فرهنگي و نيز توسعه و تعميم آموزش عالي و رشد و تربيت نيروي انساني متخصص را فراهم آورد, احساس شد (بندهاي۳, ۴, ۱۲ و ۱۳ از اصل ۳ قانون اساسي)
با پيروزي انقلاب اسلا‌مي‌ضرورت تجديد نظر در ساختار كلي كشور به‌گونه اي كه زمينه ايجاد تحول اساسي در حوزه‌هاي مختلف اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و نيز توسعه و تعميم آموزش عالي و رشد و تربيت نيروي‌انساني متخصص را فراهم آورد، احساس شد. (بندهاي ۳، ۴،۱۲ و ۱۳ از اصل ۳ قانون اساسي.)
در اين راستا و بر اساس سياست‌هاي دولت مبني بر ضرورت توسعه آموزش پزشكي و تربيت نيروي انساني كافي در زمينه پزشكي و پيراپزشكي و استفاده بهتر از تمام ظرفيت‌هاي درماني كشور براي تربيت كادر مورد نياز و تعميم و توسعه بهداشت به‌عنوان يك اصل كه پيشگيري مقدم بر درمان است، آموزش پزشكي از وزارت علوم جدا و با انحلا‌ل وزارت بهداري و بهزيستي وقت در تاريخ ۹/۷/۱۳۶۴ و به‌موجب قانون مصوب مجلس شوراي اسلا‌مي‌وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي به‌منظور رسيدن به اهداف پيش‌گفته و ساير وظايف و مسؤوليت‌هاي مندرج در قانون مزبور تشكيل شد.
نخستين تشكيلا‌ت وزارتخانه مزبور در سال ۱۳۶۷ توسط سازمان امور اداري و استخدامي‌كشور (سابق) تاييد و ابلا‌غ شد كه در آن زمان داراي ۲۴ سازمان منطقه اي بهداشت و درمان در سطح استان‌ها و ۳۰ دانشگاه و دانشكده علوم پزشكي در سطح كشور و ۶ سازمان وابسته بود. همچنين نمودار آن در اواسط سال ۱۳۷۰ مورد تجديد نظر قرار گرفت كه متعاقب آن تشكيلا‌ت مربوط نيز ابلا‌غ شد.
در اجراي مصوبه شماره ۷۴۴۷/دش مورخ ۱۴/۱۲/۱۳۷۲ شواري‌عالي اداري مبني بر ادغام دانشگاه‌ها و دانشكده‌هاي علوم پزشكي و سازمان‌هاي منطقه اي بهداشت و درمان در يكديگر، دانشگاه‌هاي علوم پزشكي و خدمات بهداشتي و درماني تشكيل شد و تشكيلا‌ت حوزه ستادي وزارت بهداشت، درمان وآموزش پزشكي و دانشگاه‌هاي علوم پزشكي و خدمات بهداشتي و درماني مورد تجديد نظر قرار گرفت و اصلا‌حاتي به شرح زير در آن انجام شد:
۱) تشكيلا‌ت حوزه ستادي با تقليل تعداد معاونت‌ها از ۹ به ۶ معاونت و حذف حدود ۷۰۰ پست سازماني با رقمي حدود ۲۴۰۰ پست سازماني مورد تجديد نظر قرار گرفت كه بعدها تعداد معاونت‌ها به ۷ شاخه معاونت افزايش يافت.
۲) تشكيلا‌ت دانشگاه‌هاي علوم پزشكي و خدمات بهداشتي و درماني مستقر در استان‌ها در سه تيپ و به ترتيب در قالب ۶، ۵ و ۴ معاونت مورد تجديد نظر قرار گرفت كه ملا‌ك عمل گروه بندي يادشده، به‌طور عمده وجهه‌ي آموزشي دانشگاه‌ها شامل تعداد دانشجويان شاغل به تحصيل، سطوح و مقاطع تحصيلي و تعداد رشته‌هاي تحصيلي، تعداد دانشكده‌ها و آموزشكده‌هاي تحت پوشش و ...، بوده است. از محل حذف ۲۰درصد از پست‌هاي حوزه ستادي و ۳۰درصد از پست‌هاي خدماتي و پشتيباني (در اجراي مصوبه ۷۴۴۷/دش مورخ ۱۴/۱۲/۱۳۷۲، شوراي‌عالي اداري) در مجموع ۲۹۰۰۰ پست در بانك پست ذخيره شد كه به تدريج‌طي سال‌هاي ۱۳۷۲ تا ۱۳۸۵ و در راستاي طرح توسعه نسبت به ايجاد و راه‌اندازي مراكز بهداشتي و درماني، خانه‌ها و پايگاه‌هاي بهداشتي و بيمارستان‌هاي جديدالتأسيس اقدام شده است.
۳) در سال ۱۳۷۶ و در راستاي سياست‌هاي كلي دولت در برنامه دوم توسعه مبني بر واگذاري بخشي از وظايف قابل واگذاري به بخش خصوصي در حوزه وزارت پستي با عنوان قايم مقام وزير به‌منظور رسيدن به اهداف يادشده، تشكيل شد.
۴) در سال‌هاي ۱۳۷۹ و ۱۳۸۲ با هدف كوچك سازي تشكيلا‌ت دولت و واگذاري وظايف اجرايي به واحدهاي استاني و تبديل ستاد وزارتخانه به ستاد برنامه ريزي، نظارت وا رزشيابي، تشكيلا‌ت حوزه ستادي با كاهش بيش از ۳۰درصد از واحدهاي مديريت (معاونت، اداره كل و دفاتر) و ادغام معاونت درمان و بهداشت در يكديگر و ايجاد معاونت سلا‌مت پس از تاييد سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور (سابق) ابلا‌غ شد.
۵) با روي كار آمدن دولت نهم و سياست‌هاي كلي برنامه چهارم توسعه و اصل ۴۹ قانون يادشده ناظر بر اداره امور دانشگاه‌ها توسط هيات امناء، بار ديگر بحث تجديد نظر در تشكيلا‌ت ستادي وزارت بهداشت مطرح و آخرين نمودار سازماني آن در مرداد ماه ۱۳۸۶ در قالب ۵معاونت و ۲معاون امور مجلس و دانشجويي و ۳۹ واحد مديريتي بررسي و ابلا‌غ شد.
۶) در حال حاضر تعداد ۴۲ دانشگاه و دانشكده علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني در سراسر كشور امر برنامه ريزي، نظارت و اجراي آموزش بهداشت ودرمان را عهده دار هستند كه از اين تعداد ۳۲ دانشگاه در مراكز استان‌هاي كشور و ۱۰ دانشگاه يا دانشكده در سطح شهرستان‌ها اين وظيفه را بر عهده دارند و علا‌وه بر آن ۳۲۱ شبكه و مركز بهداشت شهرستان نيز كار برنامه‌ريزي و نظارت بر فعاليت واحدهاي صف را عهده دار هستند.
۷) وظايف اجرايي وزارتخانه مزبور در بخش بهداشت و درمان سرپايي در قالب خانه‌هاي بهداشت، پايگاه‌هاي بهداشت، مراكز بهداشتي و درماني شهري و روستايي، انجام مي‌گيرد.
يادآوري مي‌شود كه طرح جامع شبكه‌هاي بهداشت و درمان در سطح كشور به تأسي از ضوابط و استانداردهاي ارايه شده از سوي سازمان بهداشت جهاني طراحي شده و علا‌وه بر آن اصول زير در سازماندهي آنها رعايت شده است:
۱) دسترسي جغرافيايي، اقتصادي و فرهنگي همه مردم به مراقبت‌هاي اوليه بهداشتي.
۲) مقبوليت ارايه خدمات از ديدگاه مردم با توجه به ويژگي‌هاي فرهنگي و اجتماعي و محلي هر منطقه.
۳) جامعيت خدمات (بهداشت مادر و كودك، بهداشت محيط و حرفه اي، مبارزه با بيماري‌ها، تنظيم خانواده و ... .)
۴) در نظر گرفتن مشاركت بيشتر مردم در زنجيره ارايه خدمات بهداشتي و درماني.
۵ )ارايه خدمات با محوريت سلا‌مت انسان و نقش آن در توسعه فرهنگي، اقتصادي و اجتماعي.
ساز و كار طراحي تشكيلا‌ت متناسب براي انجام وظايف ياد شده به‌شرح زير است:
▪ خانه‌هاي بهداشت
- به ازاي هر ۱۰۰۰ تا ۲۵۰۰ نفر جمعيت روستايي (بر حسب پراكندگي روستاها، موقعيت جغرافيايي مناطق و ...) يك خانه بهداشت با دو بهورز (يك بهورز زن و يك بهورز مرد) در روستاها ايجاد شده است كه در برخي از موارد بهورز زن با توجه به تعداد كودكان و زنان در سنين بارداري تحت پوشش و ... تا دو و در بعضي مواقع ۳ نفر قابل افزايش هستند. عمده وظايف خانه‌هاي بهداشت به‌شرح زير است:
- واكسيناسيون كودكان. - تنظيم خانواده و بهداشت مادر و كودك. - بهداشت محيط، آب و فاضلا‌ب. - درمان بيماري‌هاي جزيي و سرپايي نظير سرماخوردگي، تب، اسهال و استفراغ و ارجاع بيمار به مراكز بهداشتي و درماني روستايي.
در حال حاضر در سطح كشور تعداد ۱۷۲۸۳ خانه بهداشت ايجاد شده است و مشغول فعاليت هستند.
مراكز بهداشتي و درماني روستايي كه از تجمع ۴ تا ۵ خانه بهداشت و با تحت پوشش گرفتن جمعيتي معادل ۷۵۰۰ تا ۱۰۰۰۰نفر جمعيت تشكيل شده است، داراي تشكيلا‌تي بين ۱۱ تا ۱۳ رديف پست در زمينه بهداشت خانواده، مبارزه با بيماري‌ها، بهداشت محيط، آزمايشگاه، دارويي، پذيرش و خدمات درماني است. وظايف عمده اين مراكز عبارت است از:
ـ واكسيناسيون تمام كودكان تحت پوشش از طريق خانه بهداشت ضميمه يا عوامل پيش بيني شده در مركز.
ـ تنظيم خانواده و بهداشت مادر و كودك. ـ تنظيم آمار حياتي در محدوده فعاليت.
ـ درمان سرپايي بيماران و ارجاع بيماراني كه نياز به بستري شدن دارند به نزديك ترين بيمارستان محل.
ـ بهداشت محيط و آب و فاضلا ب.
ـ بهداشت دهان و دندان.
ـ مبارزه با بيماري هاي واگير و اپيدمي نظير مالا ريا در مناطق مالا ريا خيز و ...
در حال حاضر در سطح كشور تعداد ۲۳۹۶ مركز درماني روستايي در مناطق روستايي فعاليت دارندكه تعدادي از آنها داراي بخش زايمان بوده و پست هاي مناسب براي اين امر (۳ نفر ماما به صورت شبانه روزي) علا وه بر موارد يادشده در آنها پيش بيني شده است.
مراكز يادشده علا وه بر وظايف قبلي خدماتي به شرح زير ارايه مي دهند:
- انجام زايمان و مراقبت از مادر و نوزاد تا ۶ ساعت پس از آن.
- ارجاع مادر و نوزاددر معرض خطر به واحدهاي تخصصي توسط آمبولا نس مستقر در واحد.
- ارايه مراقبت هاي بارداري (حداقل يك بار در هر ماه.)
- معاينه زناني كه در منزل زايمان كرده اند در ۱۰ روز اول بعد از زايمان.
- ارايه خدمات تنظيم خانواده.
- آموزش مادران باردار، بهورزان و ماماهاي روستايي.
در حال حاضر ۴۰۲ مركز بهداشتي درماني با تسهيلا ت زايماني در مناطق روستايي كشور فعاليت دارند.
▪ مراكز بهداشتي و درماني شهري
اين مراكز در سطح شهرستان هاي كشور و به ازاي هر ۱۰ تا ۱۵۰۰۰ نفر جمعيت شهري با تعداد حداقل ۱۸ و حداكثر ۲۵ پست سازماني و به منظور انجام فعاليت هاي ذكر شده در مراكز روستايي و علا وه بر آن در زمينه دندان پزشكي و راديولوژي انجام وظيفه مي كنند. وظيفه اين مراكز همانند مراكز روستايي است با اين تفاوت كه در اين مراكز به علت عدم وجود خانه هاي بهداشت تمام وظايف خانه هاي بهداشت و مراكز روستايي توسط مراكز شهري صورت مي گيرد. در حال حاضر ۲۲۰۰ مركز بهداشتي درماني شهري در كشور فعاليت دارد.
▪ پايگاه هاي بهداشتي
پايگاه هاي بهداشتي در سال ۱۳۶۹ با هدف جلب مشاركت مردم در تصميم گيري، برنامه ريزي و استفاده از همكاري آنان در ارايه مراقبت هاي بهداشتي و فعال كردن خدمات بهداشتي در مناطق شهري (به ويژه حاشيه شهرهاي بزرگ) جايگزين مراكز بهداشتي و درماني شهري و شهري روستايي شده اند و تاكنون موفق به جلب مشاركت تعداد زيادي از بانوان در سطح كشور به عنوان رابط بهداشت و تحت پوشش قرار دادن تعداد زيادي خانوار شده اند. در حال حاضر حدود ۲۳۹۶ پايگاه بهداشت در سطح كشور تشكيل شده است.
▪ مراكز بهداشت شهرستان
به منظور نظارت بر انجام وظايف مراكز بهداشتي و درماني اعم از شهري و روستايي، پايگاه هاي بهداشت و خانه هاي بهداشت در سطح هر شهرستان، مركز بهداشت شهرستان كه داراي اختيارات اداري و مالي بوده، تشكيل شده است اين مراكز با توجه به گستردگي شهرستان داراي تشكيلا ت متفاوتي بوده و بين ۵۰ تا ۹۰ پست سازماني را شامل مي شوند و در زير مجموعه مركز بهداشت شهرستان عوامل لا زم در زمينه تخصصي به صورت پست هاي كارشناسي در زمينه هاي مختلف فعاليت پيش بيني شده است. در كنار تشكيلا ت مراكز بهداشت شهرستان ها، آموزشگاه هايي با عنوان مركز آموزش بهورزي كه كار تربيت نيروي انساني بهورز براي خانه هاي بهداشت را به عهده دارد با تعداد ۱۰ پست سازماني پيش بيني شده است.
بهورزان كه از ميان افراد بومي و با مدرك تحصيلي سيكل انتخاب مي شدند و در حال حاضر به ديپلم ارتقا يافته است، پس از گذراندن دوره آموزشي، كار درخانه هاي بهداشت مربوط را آغاز كنند و مكلف به خدمت در مناطق تعيين شده هستند در هر مركز بهداشت شهرستان عواملي به منظور نظارت بر آموزش طرح گسترش شبكه ها نيز پيش بيني شده است.
مراكز بهداشت شهرستان گرچه داراي اختيارات اداري و مالي هستند و اعتبارات خود را به طور مستقيم از ستاد دانشگاه دريافت مي كنند اما از نظر كلي زير نظر شبكه بهداشت ود رمان شهرستان قرار دارند ضمن آنكه رييس مركز بهداشت شهرستان معاون بهداشتي شبكه نيز هست.
▪ مديريت شبكه بهداشت و درمان
به منظور سرپرستي و هماهنگي امور مراكز بهداشت شهرستان، بيمارستان ها و داروخانه هاي موجود در سطح كشور و اورژانس، تشكيلا تي با عنوان مديريت شبكه بهداشت و درمان در سطح شهرستان هاي كشور ايجاد شده است.
ورود کاربران
